در زبان‌های غربی، به جهت لاتین‌نویسی نویسه‌های چینی (هان دْزی 漢字) در گویش معیار (گوُ یِو 國語، گویش عام و رسمی در چین و تایوان)، سیستم‌هایی نوشتاری ابداع شد که نشان‌دهندۀ آواهای نویسه‌های چینی باشد، و ازجمله معروف‌ترین آنها سیستم‌های «وید جایلز» (Wade Giles) و «پین‌یین» (Pinyin) است، که این دومی را با حوصله و دقت بیشتری تدوین کرده‌اند. مثلاً نویسۀ 道 به سیستم «وید جایلز» می‌شود «tao» و در سیستم «پین‌یین» به شکل «dao» نوشته می‌شود، اما تلفظ آن یک چیز است، «دائو»: صامتِ «د» (IPA [الفبای بین‌المللی آوانگاری]: /t/ یا /d̥/، انفجاریِ لثویِ غیر هائی، نزدیک به «ط» عربی)، به علاوۀ مصوّتی با آوای پیوستن «آ» (IPA: /ɑ/، پیشین-باز-غیر مدوّر) به «اُ» (IPA: /ʊ̯/، پسین-بسته-مدوّر)، «ـائو» که این‌همه تنها در یک هجا تلفظ می‌باید شد و شکل نوشتاری آن به صورت «دائو» نباید موجب شود که در دو هجا (دا+ئو) تلفظ شود. در ادامه، روشی پیشنهاد می‌شود، مبنی بر سیستم آوانگاریِ «پین‌یین» (اختصار: پ‍.ی‍.)، برای فارسی‌نویسی تلفظ نویسه‌های چینی در گویش معیار زبان چینی. از این پس به جهت اختصار در اشاره به فارسی‌نویسی الفاظ در گویش معیار چینی، از اصطلاح «هانسی» استفاده می‌کنیم، لفظی متشکل از «هان+سی»، «هان» برای «هان‌یِو» به معنی زبان چینی و «سی» برای «فارسی» (در زبان چینی، زبان فارسی را بو سی یِو 波斯语 می‌گویند که یِو به معنی «زبان» است و بو سی تلفظ چینی‌شدۀ «پارسی» است، محتملاً نظر به گویش تاجیکی). مهم‌تر از همه، سه مسئله در تدوین «هانسی» در نظر گرفته شده است:

• دقت: آنکه برای خوانندۀ ناآشنای فارسی‌زبان تداعی‌کنندۀ تلفظی تا حد ممکن نزدیک به تلفظ صحیح گویش معیار چینی باشد؛
• سادگی: آنکه خواندن و نوشتن آن آسان و با قلم‌های کامپیوتری موجود سازگار باشد؛
• زیبایی: آنکه زیبایی رسم‌الخط فارسی را از بین نبرد و درعین‌حال به تشخّص و تمایز الفاظ «هانسی» در اشتباه شدن با الفاظ فارسی که آوا یا نگارش مشابه دارد، توجه شود.

صامت‌ها

در زبان چینی، تلفّظ هر نویسه شامل یک هجاست و هر هجا مرکب است از یک صامت (بی‌صدا) آغازین و یک مصوّت (صدادار) پایانی. مثلاً دائو (=د+ـائو) یا گُنگ (=گـ+ـُنگ). جدول زیر 22 صامت موجود در گویش معیار چینی را نشان می‌دهد:

در ادامه تنها صامت‌هایی را شرح می‌دهیم که نیازمند توضیحی باشد.
:::::: در گویش معیار زبان چینی دو نوع تلفظِ نزدیک به «ش» فارسی وجود دارد، و همین‌طور دو نوع «چ» و دو نوع «ج». در تلفظ یک نوع «ش»، «چ» و «ج» نوکِ زبان به پشتِ دندان‌های جلوی می‌ساید، حال‌آنکه در تلفظ نوع دیگر «ش»، «چ» و «ج» (و همین‌طور «ژ») زبان به عقب می‌خمد. در «هانسی» برای این نوع اخیر، بر روی حروف، یک علامت تشدید (ــّ ) می‌گذاریم: «شّ‍»، «چّ‍»، «جّ‍»، مانند: «جّی» برای 知 (پ‍.ی‍.: zhi)، یا «شّانگ» برای 上 (پ‍.ی‍.: shang). در شکلِ زیر تفاوت طرز استقرار زبان در تلفظِ انواع «ش»، «چ» و «ج» نشان داده شده است:

جدول زیر صامت‌های مذکور را در هانسی، پین‌یین، وید جایلز، و تلفظ IPA همراه با مثال نشان می‌دهد.

:::::: «ژ» چینی نیز با زبانِ به عقب خمیده تلفظ می‌شود، ولی از آنجایی‌که آوانوشت آن با دیگر حروف به کار رفته تداخل ندارد، علامت تشدید بر روی آن نیازی نیست.

:::::: دو صامت در گویش معیار هست که از هرکدام گویی دو آوای صامت به گوش می‌رسد. یکی «تْس‍» (پ‍.ی‍.: c، وید: ts) و دیگری «دْز» (پ‍.ی‍.: z، وید: dz) که اولی گویی ادغام دو صدای «ت» و«س» باشد و دیگری ادغام دو صدای «د» و «ز». در هانسی این صامت‌ها با دو حرف نوشته می‌شود و روی حرف اوّل علامت سکون «ــْ » گذاشته می‌شود. مانند: دْزی (پ‍.ی‍.: zi)، تْسوئِن (پ‍.ی‍.: cun).

:::::: صامت «و» (IPA: /w/) برخلاف «واو» فارسی، بین دو لب تلفظ می‌گردد.

:::::: صامت «ه‍» (IPA: /x/) آوایی سایشی-نرم‌کامی دارد، بنابراین از جهتی نزدیک به «خ» فارسی است.

مصوّت‌ها

در اشکال زیر، مصوّت‌های گویش معیار چینی و مصوّت‌های فارسی (گویش تهرانی) در جدول مصوّت‌ها نشان داده شده است. قیاس قرابت‌ها و اختلافات ادای مصوّت‌ها در فهم و ادای صحیح‌تر آنها بسیار مفید تواند بود.

اصوات چینیِ معیار در جدول مصوّت‌ها

اصوات فارسی (گویش تهرانی) در جدول مصوّت‌ها
* علائم (از راست به چپ): پیش از خط‌تیره ( - ) نشانۀ استفاده شده در پین‌یین، بین دو خط‌تیره نشانۀ استفاده شده در «هانسی» و پس از خط‌تیره نشانۀ IPA.
* مصوّت‌های پیش از علامت «•» مدوّر است و مصوّت‌های پس از «•» غیر مدوّر است.

رسم‌الخط استفاده شده در زبان فارسی دارای اعراب‌هایی چند است که بعضی مصوّت‌های گویش معیار را نمایندگی تواند کرد. اما مشکل در تعیین نشانه‌هایی از جهت مصوّت‌هایی است که نمایندگی آن در گنجایش صرفاً یکی از اعراب‌های خط رایج فارسی نیست. در رسم‌الخط لاتین از دو حرف صدادار متوالی استفاده می‌کنند و بنابراین نه زیبایی خط از بین می‌رود و نه مشکلی در تعیین نشانه‌ها به وجود می‌آید، مانند ao در dao یا ua در hua. ولی در خط فارسی، هر حرف تنها دارای یک اعراب می‌تواند بود، و رسم‌الخط اجازۀ استفاده از دو اعراب متوالی نمی‌دهد. در این مواد از همزه (ئـ) از جهت استفاده از اعراب‌های متوالی استفاده می‌کنیم، که حرفی بدون آواست صرفاً به جهت حملِ اعراب. مانند: شِوئِن (پ‍.ی‍.: xuan)، دائو (پ‍.ی‍.: dao)؛ و نیز از واو (ـو) که چند نوع آوای ضمّه و آواهایی را که از ادغام با آنها حاصل می‌شود، حمل می‌تواند کرد.

:::::: در هانسی «ـو» همه جا صدای «اُ» کوتاه ا¬ست، مانند بو (پ‍.ی‍.: bo) که کم‌وبیش شبیه به تلفظ ضمّه در زبان فارسی است. امّا این آوا در ادغام، صرفاً با همان علامت ضمّه نوشته می‌شود، مانند: کُنگ (پ‍.ی‍.: kong)، پس در شیوۀ «هانسی» کونگ نادرست است.

:::::: صدای «او»ی کشیده را با «ـُو» می‌نویسیم، آن چنانکه در رسم‌الخط عربی-فارسی رایج است. مانند بُو (پ‍.ی‍.: bu).

:::::: پیوستن صدای «او» کشیده به «اُ» را با پیوستن «ـو» به «ــُـ » نشان می‌دهیم، مانند گوُ برای 國 (پ‍.ی‍.: guo)، و این نباید با صدای شبیه به ضمّۀ کشیده اشتباه شود که با «ـَو» نشان داده می‌شود، آن چنانکه در رسم‌الخط عربی-فارسی رایج است. مانند گَو (پ‍.ی‍.: gou).

:::::: صدای «آ» کشیده هنگامی‌که جزءِ آخر ترکیب باشد، همراه با مدّ می‌آید، مانند: هوآ (پ‍.ی‍.: hua).

:::::: «ـی» بعد از صامت‌های هانسیِ «دْز»، «تْس‍» و «س‍» از صدای«ای» کشیدۀ فارسی فاصله گرفته و به کسره شبیه می‌شود، ولی مانند پین‌یین از این دقّت صرف‌نظر می‌کنیم و همچنان آن را با «ـی» می‌نویسیم.

:::::: ازآنجاکه در رسم‌الخط فارسی، حرفِ تک و تنها واژه محسوب نمی‌گردد، و نیز از جهت حفظ زیبایی خط، هنگامی‌که حرفی واحد به کمک یک اعرابْ وافی به آوای موردنظر است، صورت «هانسی» لفظ را به «ـه» ختم می‌کنیم، و این حرف زینت البته تلفّظ نمی‌باید شد، مانند: جّـِه (پ‍.ی‍.: zhe)؛ و هنگامی‌که صامت غیرچسبان باشد، در «و»، «د»، «دْز»، «ژ»، حرفِ پایۀ پایانی با «های تنها» (ه) نوشته می‌شود، مانند: دِه (پ‍.ی‍.: de). همچنین: ضرورت حفظ زیبایی خط و خواندن آسان ایجاب می‌کند که الفاظی که به نگارشِ کسره بر روی «ی‍» و یا «ئ‍» پایان می‌یابد، به «حرف پایۀ پایانی» ختم شود. مانند: جیِه (پ‍.ی‍.: jie ) یِوئِه (پ‍.ی‍.: yue).

چنانچه بخواهند کلمات چندهجایی به کار برند، با رعایت نیم‌فاصله مشکلی ایجاد نخواهد شد، مانند: دائودِه‌جینگ یا دائودِه جینگ. در روی‌هم‌نویسی، هانسی تابعِ همان قوانینِ روی‌هم‌نویسیِ پین‌یین است.

تلفظ اهمّ مصوّت‌های زبان چینی و هانسی آنها در جدول زیر نشان داده شده است: